Κυριακή 14 Φεβρουαρίου 2016

Η Αμερική του Thomas Pynchon




Οι εποχές, ευτυχώς, που η τέχνη θα πάψει να είναι και απεικόνιση της πραγματiκότητας δεν θα μας συναντήσουν ποτέ. Έστω μιας κάποιας πραγματικότητας δοσμένης με τα-και από τα-ατομικά αισθητήρια ενός ευαίσθητου κοινωνικού υποκειμένου, όπως ο καλλιτέχνης.
Προσπαθώντας να κατανοήσω τις δονήσεις της καθημερινότητας μέσα από τις ματιές των καλλιτεχνών, πολύ συχνά σκοντάφτω πάνω στην έννοια της δυστοπίας. Φυσικά και δεν είναι νεολογισμός, σίγουρα δεν είναι καινοφανής η καταγραφή της. Το ασφυκτικό πλαίσιο ζωής στις δυτικές κοινωνίες όπου η χρήση της τεχνολογίας μας δίνει συνεχώς την αίσθηση, μην πω τον φόβο, πως ζούμε σε μια κοινωνία του matrix. Διασοληνομένοι, τρεφόμαστε με απατηλές ελπίδες κοινωνικής αποδοχής και ζούμε καταναλώνοντας αοριστίες και άχρηστα αντικείμενα.
Δεν μου φτάνει, όμως, αυτό. Σίγουρα δεν με καλύπτει για να περιγράψω τον κόσμο μέσα σε κόσμους που ονομάζουμε Γραφή και Τέχνη του Τόμας Πίνσον. Ο ίδιος δεν ανήκει στους απλούς καταγραφείς της πραγματικότητας, έστω και αν αυτή η κατηγορία της λογοτεχνίας μας δωρίζει με σπουδαίους ζώντες συγγραφείς όπως ο Ντον Ντελίλο. Όχι. Ο Πίνσον αποδέχεται πως η χώρα των γενναίων, στον πολιτισμό της οποίας γεννήθηκε, μεγάλωσε και επιμένει να ζει κρυμμένος, ήταν ένα πείραμα από την εποχή της Αμερικάνικης Επανάστασης κιόλας, ένα βίαιο πείραμα που ο ίδιος αρνείται απλά να καταγράψει.
Διαλέγει το δύσκολο δρόμο-και το κάνει σαφές από την αρχή της ανάγνωσης του-μιας μη γραμμικής αφήγησης, όπου όλα είναι πιθανά σαν σε ένα λαβύρινθο και όλα επικίνδυνα, όπως η ζωή στις μεγαλουπόλεις της χώρας του. Μιας χώρας που,το ξέρει και το ξέρεις πλέον, το ευαγγέλιο της είναι ο θρησκευτικός φανατισμός και το βαρέλι δίχως πάτο που ονομάζουμε μισαλλοδοξία.
Ο Πίνσον είναι αρνητής της show biz και κάθε είδους ρητού ή άρρητου παιχνιδιού της. Πέφτοντας σε αυτές τις καταπληκτικές αντιφάσεις που μόνο στον κόσμος της τέχνης συναντάς, δεν διαθέτουμε σχεδόν καμία εικόνα του και, όμως, όταν πάψει πλέον (μια και είναι ήδη ηλικιωμένος) να αποτελεί κομμάτι αυτού του κόσμου, όλοι εμείς θα έχουμε μια πλήρη και αποκρυσταλλωμένη γνώση του μυαλό και της προσωπικότητας του. Είναι ένας τρωγλοδύτης και αυτός, ένα λουδίτης του σήμερα (δες το καταπληκτικό του άρθρο "Είναι θεμιτό να είσαι λουδίτης;" στο δεύτερο τεύχος του Σκαντζόχοιρου) και αυτός επιλέγει (πόσα από τα δημόσια πρόσωπα πραγματικά επιλέγουν την εικόνα τους σήμερα;) να υποκαταστήσει την εικόνα του, και το θέαμα αυτής, με το πνεύμα του και την εργασία που αυτό παράγει.
Έγραψα για το χαοτικό του πνεύμα. Μου μοιάζει απότοκο της χαώδους ζωής στη χώρα του, φέρνω στο νου μου αναλογίες με τον αγαπημένο του Roky Eriksson και τους αδιάβατους δρόμους του δικού του μυαλού. Μόνο που οι αναλογίες σταματούν εδώ, μια και ο Πίνσον επιλέγει ό ίδιος τις δαιδαλώδεις διαδρομές του και όχι κάποιο κοκτέιλ ουσιών. Λαβύρινθοι σκέψεων, φόρμας, γραφής και νόησης είναι όλοι καταδικοί και εσύ καλείσαι να βρεις το μίτο μέσα τους. Η' και να μη το βρεις απόλαυσε το ταξίδι, είναι ολόκληρο δικό σου.
Στο κόσμο του Πίνσον, στον κόσμο της Αμερικής, η εξουσία και η παράνοια (θυμήσου τον Hunter Thompson) είναι έννοιες αλληλένδετες και το άτομο-θύτης και θύμα με ιλιγγιώδεις εναλλαγές- ακροβατεί, συχνά θανάσιμα, σε ένα συνεχές σλάλομ ώστε να αποφύγει τις παραπάνω συμπληγάδες, την ώρα που κάθε φυσιολογική και ανθρώπινη συμπεριφορά αλλά και συναίσθημα, συνθλίβεται κάτω από το βάρος των προσωπικών αναζητήσεων του. Τότε μας κάνει σινιάλο ο Πίνσον, σε αυτή τη χώρα, η φιλία λειτουργεί και ως αναγκαιότητα επιβίωσης.
Η απόλαυση της ανάγνωσης της γραφόμενων του γίνεται επαναστατική πράξη καθώς η εγρήγορση που σου προκαλούν τα όσα διαβάζεις διαχέεται μαζί με την απόλαυση της άρνησης του να κάνει επίδειξη τεχνικής, να μιλήσει ευθεία και στρωτά κάνοντας κριτική. Μπορείς να ακολουθήσεις όμως;
Κάποιες φορές σκέφτομαι πως η ίδια η Αμερική δεν είναι-δεν μπορεί να είναι-τόσο πολύπλοκη, όσο η καλειδοσκοπική γραφή του την κάνει να μοιάζει. Ίσως η πραγματική Αμερική να είναι ένα υποσύνολο αυτής του Τόμας Πίνσον, ένας κόσμος μέσα σε κόσμους όπου τις πικρές του αλήθειες μας τις αποκαλύπτει μόνο αυτός, ένας προφήτης σε ατομικό επίπεδο για τον καθένα από εμάς καθώς μοναχικά παλεύουμε με τα γραπτά του. Μπορεί να γελάμε με τους ανθρώπους της χώρας του και τα καμώματα τους, έτσι όπως κάνουν το γύρο του κόσμου, μόνο αυτός, όμως, άντε και λίγοι ακόμη, μπορούν να μετατρέψουν και να περιγράψουν το τραγικά γελοίο σε γκροτέσκο και να διανύσουν την απόσταση μεταξύ χιούμορ και κριτικής σε χρόνο dt.
Αντίθετα, τα βιβλία του θέλουν εξαιρετικά πολύ χρόνο να διαβαστούν, να γίνουν κατανοητά και να τα απολαύσεις. Σαν ένα παζλ που, όμως, δεν δομείται με τον κλασικό τρόπο-από έξω προς τα μέσα-αλλά ταυτόχρονα και παράλληλα προς όλες τις κατευθύνσεις, προκαλώντας σε να το παρακολουθήσεις πιστά σε όλα του τα στάδια. Αλλά και να το αφήσεις στην άκρη για λίγο, να το σκεφτείς ξανά, να αλλάξεις γνώμες και λογικές.Απλά να το κοιτάζεις. Έχει απαιτήσεις. Όπως όλα τα σπουδαία έργα τέχνης, όλα τα μεγάλα βιβλία. Μαζί με την Τύφλωση, τον Υπόγειο Κόσμο, τον Οδυσσέα, με τα μεγάλα έργα της λογοτεχνίας του 20ου αιώνα. Εκεί τον κατατάσσω.
Ο ίδιος δεν γνωρίζω τι σκέφτεται για τον εαυτό του, για το πόσο αμερικάνος είναι, για την ταυτότητα του. Οι αληθινοί αμερικάνοι, όμως, οι αυτόχθονες Ινδιάνοι, θα μπορούσαν-κατά Πίνσον-να είναι αληθινές θεότητες των δασών και των ποταμών, όπου η θυσία τους ώστε να δημιουργηθεί η χώρα των γενναίων, αποτέλεσε μια ύβρη η οποία κάποτε θα πληρωθεί. Μια ύβρη που ένα μέρος της πληρώνεται από τους κατοίκους της χώρας στους ναούς της αέναης χαζομάρας του εναλακτισμού, και της μαζικής κουλτούρα του κάθε show time.
Τον καιρό που πήγα στην Αμερική έψαξα πολύ για όλα όσα με είχαν καθορίσει και γεννήθηκαν εκεί. Εικόνες, ιδέες, μουσικές και αναρίθμητα άλλα. Δεν τα βρήκα, έψαξα λάθος, γιατί όλη η Αμερική βρισκόταν ήδη στα χέρια μου και στις σελίδες των βιβλίων του.

 Ο ίδιος έχει γράψει:

"Εδώ, όλοι σε ενθαρρύνουν να ακολουθήσεις το δρόμο του λύκου, δηλαδή να σκοτώνεις αυτό που τρως και να τρως αυτό που σκοτώνεις"

(Mason & Dixon)

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου