Τρίτη 26 Ιουλίου 2016

Αντικουλτούρα // 1966-68 Μέρος Πρώτο : "Μέχρι το πλοίο"

"Κύριο μέλημα της αντικουλτούρας είναι να εξαγγείλει έναν νέο ουρανό και μια νέα γη τόσο απέραντα, τόσο θαυμαστά ώστε οι άμετρες αξιώσεις της τεχνικής εμπειρογνωμοσύνης να εξαναγκαστούν σε οπισθοχώρηση, περιοριζόμενες σε μια δευτερεύουσα και περιθωριακή θέση στη ζωή των ανθρώπων"

Theodore Roszak "Η  γέννηση της αντί-κουλτούρας" (Εκδ. Futura)

Η αντικουλτούρα που γεννήθηκε αμέσως μετά τον B'  Παγκόσμιο Πόλεμο περνώντας μέσα από διάφορα στάδια εξέλιξης και με διαφορετικές διαδικασίες σε κάθε μορφή τέχνης, βρήκε την κορύφωση της στη δεκαετία του '60 και, μέσω της παντελώς υποκειμενικής μου γνώσης, στην τριετία που αναφέρει ο τίτλος. Οι αριθμοί και ο τρόπος που διαχωρίζουν και κατατέμνουν την καθημερινότητα των ζωών μας αποτελούν μια απλή καταγραφή για τη μνήμη. Τίποτα παραπάνω. Δεν είναι γεγονότα από μόνοι τους. Επιθυμώ να θυμηθώ κάποια σημαντικά απομεινάρια της αντίκουλτούρας στις τέχνες μέσα σε αυτή την τριετία.



Είναι δύσκολο, ίσως και αδύνατο να μιλήσει κανείς για τις όψεις της αντικουλτούρας σε γεγονότα που έλαβαν χώρα μέσα στα σύνορα της ελληνικής επικράτειας. Στην ουσία κάνω μια μεταφορά, μια αντανάκλαση-μια αντιπαραβολή ίσως-όσων συνέβησαν έξω από τα σύνορα με τα λιγοστά εντός των συνόρων.
Η αλήθεια είναι πως τα δύο χρόνια που προηγήθηκαν της απριλιανής Χούντας αποτέλεσαν μια μικρή φρεσκάδα προόδου στη μονολιθικότητα της κουλτούρας της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Επαφή με τα όσα συνέβαιναν εκτός υπήρξε επίσης. Επιλέγω να αναδείξω ένα απότοκο της συγκεκριμένης περιόδου με κριτήρια που και σε 'μένα τον ίδιο δεν είναι ξεκάθαρα. Γιατί το Μέχρι το πλοίο, η πρώτη ταινία του Αλέξη Δαμιανού εδώ;
Ίσως γιατί οι αιτίες, οι προβληματισμοί, οι προοπτικές και όσα περιβάλλουν την ταινία είναι κοντύτερα σε μας. Όσο και  μην υπάρχουν σύνορα στην τέχνη (που δεν υπάρχουν), όταν ζεις, παλεύεις και δρας στους ίδιους τόπους με τον x καλλιτέχνη, υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες οι διαδρομές του μυαλού σου να τέμνουν τις δικές του. Απλά περισσότερες.
Μέσα τη χρονική διάρκεια του Μέχρι το πλοίο, το 1966, περιέχονται όλα όσα ο κινηματογράφος της Φίνος απέκρυβε. Ρεαλισμός (με τις επιρροές από την Ιταλία φανερότατες), καταγραφή, απουσία ωραιοποίησης και λεκτικών βερμπαλισμών. Με μια γλώσσα, τόσο στο επίπεδο των διαλόγων όσο και σε αυτό της εικόνας, η οποία απέχει έτη φωτός από την κινηματογραφική καταγραφή της εποχής.
Είναι αστείο όσο και ειρωνικό πως μέσα από τον mainstream Φίνο σχηματίζεται η εικόνα της Ελλάδας των πόλεων (της Αθήνας συγκεκριμένα), ενώ ο Δαμιανός επιλέγει να καταγράψει τη ζωή στην επαρχία, στο βουνό. Η ταινία του είναι όπως ακριβώς αυτή: τραχιά, μινιμαλιστική, σκληρή μα γεμάτη ζωή, αγώνα, αντιθέσεις και δυσκολίες,
Ο φακός του πολυπράγμονα Δαμιανού ακολουθεί την πορεία ενός, μέλλοντα, μετανάστη από τη ζωή στο ορεινό χωριό του μέχρι το πλοίο για την Αυστραλία. Μέσα σε αυτή τη διαδρομή διαγράφονται χαρακτήρες της εποχής (αλλά και πολλών δεκαετιών πριν, μιας χώρας αλλά και μιας κοινωνίας που δεν υπάρχει πλέον) άντρες και γυναίκες. Ο τρόπος που παρουσιάζονται είναι μεστός, συχνά όχι πολύχρωμος, αλλά μέσα από την εναλλαγή των καταστάσεων φανερά ανοιχτός σε ερμηνείες και επεξηγήσεις.
Μία από τις συνθήκες που κάνουν το Μέχρι το πλοίο να ξεχωρίζει είναι και η εικόνα της γυναίκας όπως αυτή αποτυπώνεται στην-γυναικάρα και αγρίμι την ίδια στιγμή-ηρωίδα της Βένιας Παλλήρη. Καταπίεση και αδυναμία υπεράσπισης της προσωπικής ελευθερίας μαζί με μάχη για την ταυτότητα της ως γυναίκα. Θεωρώ πως λίγα χρόνια αργότερα ο Θόδωρος Αγγελόπουλος στην Αναπαράσταση το πήγε αρκετά βήματα παρακάτω, αλλά εδώ η πρωταγωνίστρια του Δαμιανού φωνάζει υπερασπιζόμενη, με όποιο τρόπο επιθυμεί αυτή, την ελεύθερη έκφραση της σεξουαλικότητας της.
Η επιθυμία του σκηνοθέτη να καταγράψει μια άλλη διαφορετική Ελλάδα και να τη σχηματοποιήσει ως έχει και καθόλου ωραιοποιημένη μαζί με τα πανέμορφα πλάνα της φύσης μετατρέπουν τις εικόνες σε ποίηση. Άλλωστε το Μέχρι το πλοίο βασίζεται κυρίως σε αυτές και πολύ λιγότερο στο λόγο. Η υψομετρική κάθοδος του πρωταγωνιστή-σκηνοθέτη από το βουνό στο λιμάνι μοιάζει σαν μια αναπόφευκτη, για τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της εποχής, πορεία προς την Κόλαση. Ταυτόχρονα ήταν και και η προσωπική διαδρομή χιλιάδων ανθρώπων εκείνα τα χρόνια.
Αυτό το δίπολο ρεαλιστικής καταγραφής και ποιητικής αφήγησης για μια κοινωνία που αλλάζει δραματικά, αποτελεί τον πυρήνα της ταινίας. Ο Δαμιανός δεν αντιμετωπίζει το θέμα του με την ψυχρή ματιά ενός παρολίγο ντοκυμαντερίστα, αλλά με την αγάπη του καλλιτέχνη που βιώνει μια πραγματικότητα με την οποία έρχεται σε άμεση και καθημερινή επαφή με όσα μας παρουσιάζει.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου