"Κύριο μέλημα της αντικουλτούρας είναι να εξαγγείλει έναν νέο ουρανό και μια νέα γη τόσο απέραντα, τόσο θαυμαστά ώστε οι άμετρες αξιώσεις της τεχνικής εμπειρογνωμοσύνης να εξαναγκαστούν σε οπισθοχώρηση, περιοριζόμενες σε μια δευτερεύουσα και περιθωριακή θέση στη ζωή των ανθρώπων"
Theodore Roszak "Η γέννηση της αντί-κουλτούρας" (Εκδ. Futura)
Η αντικουλτούρα που γεννήθηκε αμέσως μετά τον B' Παγκόσμιο Πόλεμο περνώντας μέσα από διάφορα στάδια εξέλιξης και με διαφορετικές διαδικασίες σε κάθε μορφή τέχνης, βρήκε την κορύφωση της στη δεκαετία του '60 και, μέσω της παντελώς υποκειμενικής μου γνώσης, στην τριετία που αναφέρει ο τίτλος. Οι αριθμοί και ο τρόπος που διαχωρίζουν και κατατέμνουν την καθημερινότητα των ζωών μας αποτελούν μια απλή καταγραφή για τη μνήμη. Τίποτα παραπάνω. Δεν είναι γεγονότα από μόνοι τους. Επιθυμώ να θυμηθώ κάποια σημαντικά απομεινάρια της αντίκουλτούρας στις τέχνες μέσα σε αυτή την τριετία.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι να χαρακτηρίσεις την πορεία του δημιουργού του Φορτηγού, Διονύση Σαββόπουλου, για περισσότερες από τρεις δεκαετίες τώρα. Διασκεδαστής των συντηρητικών μεσαίων τάξεων, μαϊντανός ενός faux πολιτιστικού γίγνεσθαι, συνομιλητής της εκάστοτε εξουσίας, από τους πρώτους που με τον τρόπο τους ενστερνίστηκαν τον γελοίο όρο έντεχνο, απολογητής-με το χαμόγελο στα χείλη πάντα-της αριστερής αφήγησης. Έμπλεος οπορτουνισμού.
Εδώ ακριβώς όμως έγκειται το επίδικο αυτής της σειράς κειμένων. Πέρα από το προφανές, την έκφραση της αντικουλτούρας σε διάφορες γεωγραφίες και τέχνες ανά τον πλανήτη, προσπαθώ να καταγράψω τη στιγμή, τη χρονική περίοδο και τις δονήσεις που μετέδωσε το κάθε έργο. Οι μετά-σεισμοί και ιδιαίτερα η μετέπειτα πορεία των καλλιτεχνών δεν αφορά αυτή τη σειρά κειμένων πιστεύω.
Είναι πλέον μισός και κάτι αιώνας από την κυκλοφορία του Φορτηγού. Καθόλου τυχαία κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά, το 1966, με το άλλο έργο, το Μέχρι το Πλοίο του Αλέξη Δαμιανού, από την Ελλάδα που έχει απασχολήσει την "αντικουλτούρα" ως τώρα. Τα μέσα των 60's στην Ελλάδα, και ιδιαίτερα στην Αθήνα, και όσα συνέβησαν, θάφτηκαν κάτω από δύο τραγικότητες. Η πρώτη, φυσικά, ήταν ο ερχομός της δικτατορίας του '67, η οποία στέρησε από την Ελλάδα την τελευταία της ευκαιρία να ακολουθήσει τις τρομερές μεταπολεμικές εξελίξεις στο πλαίσιο των τεχνών. Επικράτησε το απόλυτο τίποτα του πατριωτικού-φασιστικού σωβινισμού του καλαματιανού.
Η δεύτερη ήταν η αριστερή αφήγηση της Μεταπολίτευσης που προσπάθησε να εξαφανίσει, πλασάροντας ετεροχρονισμένα καλλιτεχνικά πρότυπα, την πρόοδο των μέσων των 60's, (μια πρόοδος που βασίστηκε στις επαφές με το εξωτερικό σε μια χώρα που με πολύ αργό ρυθμό έβγαινε από τον Εμφύλιο), η οποία καθρεφτιζόταν και στην κινητικότητα της νεολαίας. Η τέχνη που επέβαλε η αριστερά ήταν αγέλαστη, χωρίς χιούμορ, στρατευμένη μέχρι τα μπούνια και γεμάτη αγκυλώσεις σοβαροφάνειας και επεξηγηματικών ψεμμάτων.
Σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να ιδωθεί το Φορτηγό. Όχι πως ξεφεύγει εντελώς από τις παραπάνω περιγραφές. Ούτε και μιλάμε για ένα άλμπουμ παντελώς πρωτοποριακό και φρέσκο. Οι εντονότατες επιρροές, για παράδειγμα, από τον Bob Dylan βγάζουν μάτι. Αλλά εδώ αναφερόμαστε στο ελληνικό πολιτιστικό γίγνεσθαι. Το σχήμα κιθάρα και τραγούδι με μια φωνή νεανική μεν γεμάτη με την τραχύτητα μια δύσκολης εποχής δε, αποτελούσε τότε ένα προωθημένο καλλιτεχνικό σύνορο.
Άλλωστε στην κινούμενη άμμο των στενών ορίων που επέβαλε η λογοκρισία της εποχής, ο Σαββόπουλος φτάνει στα άκρα τον πολιτικό του λόγο. Δεν είχαν να του πουν κάτι τα ζαχαρωμένα τραγούδια άλλων. Ούτε οι έρωτες. Η περίοδος απαιτούσε λόγο πολιτικό και το Φορτηγό τον παρέχει στο έπακρο.Το Βιετνάμ, ο ιμπεριαλισμός που σκοτώνει, η αποπνικτική ατμόσφαιρα μιας κοινωνίας χωρισμένης στα δύο υπό την απειλή ενός πανταχού παρόντος φασισμού, ο συντηρητισμός και η διαπόμπευση όσων σκέφτονταν, εμφανίζονταν και έπρατταν διαφορετικά. Όλα τα παραπάνω απασχολούν το Φορτηγό, άλλοτε φανερά, άλλοτε κρυμμένα σε αιχμές. Από τον τρόπο που χτυπά τις χορδές μέχρι την εκφορά του λόγου, το Φορτηγό βουλιάζει από θυμό. Αυτό το θυμό που σε πνίγει αλλά συνεχίζεις να τον εκφράζεις μέσα από τα δόντια σου γνωρίζοντας πως αν τον φωνάξεις οι συνέπειες θα'ναι εξαιρετικά οδυνηρές.
Το Φορτηγό άπαξ και κυκλοφόρησε, εισήγαγε στην ελληνική μουσική πραγματικότητα ένα σχήμα που μόνο το πρωτοποριακό ρεμπέτικο του Μεσοπολέμου ακολούθησε, αυτό του singer-songwriter. Μουσικά αποτελούσε μια αρκετά προωθημένη πραγματικότητα αναλογιζόμενοι πως ζούμε στη χώρα όπου ο τραγουδιστής μπορεί να είναι πάμπλουτος και ο συνθέτης άγνωστος.
Δεν γνωρίζω τα εμπόδια που μπορεί να πρόβαλε η λογοκρισία στο άλμπουμ και το ρόλο που έπαιξε η Lyra (και ο ίδιος ο Φαληρέας) στο να κυκλοφορήσει τελικά αυτό το άλμπουμ στο εμπόριο. Σίγουρα, όμως, οι θεματικές, η σκληρή κριτική του και το συναίσθημα που σου δημιουργεί δεν το μετέτρεπαν σε ένα εύπεπτο άκουσμα. Απεναντίας αποτελεί μια χαμηλών τόνων ηχητική επίθεση από την αρχή μέχρι το τέλος της μικρής του διάρκειας. Η πραγματικότητα του είναι αυτή της αναγκαιότητας. Ο μουσικός βρίσκεται στη θέση της απόλυτης ανάγκης να τα βγάλει από μέσα του, να μιλήσει χωρίς να φοβάται τις συνέπειες.
Το Φορτηγό συμβαδίζει και πορεύεται παράλληλα με τις απαιτήσεις της αντικουλτούρας της εποχής, οριοθετώντας το πολιτικό τραγούδι στα ελληνικά, αλλά και τις ανάγκες της τότε νεολαίας. Κάποιες από αυτές τις δημιούργησε κιόλας σε καλλιτεχνικό επίπεδο. Δεν θα μπορούσε να λείπει από εδώ επειδή ο δημιουργός του είναι αυτός που είναι εδώ και πολλά χρόνια.
Theodore Roszak "Η γέννηση της αντί-κουλτούρας" (Εκδ. Futura)
Η αντικουλτούρα που γεννήθηκε αμέσως μετά τον B' Παγκόσμιο Πόλεμο περνώντας μέσα από διάφορα στάδια εξέλιξης και με διαφορετικές διαδικασίες σε κάθε μορφή τέχνης, βρήκε την κορύφωση της στη δεκαετία του '60 και, μέσω της παντελώς υποκειμενικής μου γνώσης, στην τριετία που αναφέρει ο τίτλος. Οι αριθμοί και ο τρόπος που διαχωρίζουν και κατατέμνουν την καθημερινότητα των ζωών μας αποτελούν μια απλή καταγραφή για τη μνήμη. Τίποτα παραπάνω. Δεν είναι γεγονότα από μόνοι τους. Επιθυμώ να θυμηθώ κάποια σημαντικά απομεινάρια της αντίκουλτούρας στις τέχνες μέσα σε αυτή την τριετία.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι να χαρακτηρίσεις την πορεία του δημιουργού του Φορτηγού, Διονύση Σαββόπουλου, για περισσότερες από τρεις δεκαετίες τώρα. Διασκεδαστής των συντηρητικών μεσαίων τάξεων, μαϊντανός ενός faux πολιτιστικού γίγνεσθαι, συνομιλητής της εκάστοτε εξουσίας, από τους πρώτους που με τον τρόπο τους ενστερνίστηκαν τον γελοίο όρο έντεχνο, απολογητής-με το χαμόγελο στα χείλη πάντα-της αριστερής αφήγησης. Έμπλεος οπορτουνισμού.
Εδώ ακριβώς όμως έγκειται το επίδικο αυτής της σειράς κειμένων. Πέρα από το προφανές, την έκφραση της αντικουλτούρας σε διάφορες γεωγραφίες και τέχνες ανά τον πλανήτη, προσπαθώ να καταγράψω τη στιγμή, τη χρονική περίοδο και τις δονήσεις που μετέδωσε το κάθε έργο. Οι μετά-σεισμοί και ιδιαίτερα η μετέπειτα πορεία των καλλιτεχνών δεν αφορά αυτή τη σειρά κειμένων πιστεύω.
Είναι πλέον μισός και κάτι αιώνας από την κυκλοφορία του Φορτηγού. Καθόλου τυχαία κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά, το 1966, με το άλλο έργο, το Μέχρι το Πλοίο του Αλέξη Δαμιανού, από την Ελλάδα που έχει απασχολήσει την "αντικουλτούρα" ως τώρα. Τα μέσα των 60's στην Ελλάδα, και ιδιαίτερα στην Αθήνα, και όσα συνέβησαν, θάφτηκαν κάτω από δύο τραγικότητες. Η πρώτη, φυσικά, ήταν ο ερχομός της δικτατορίας του '67, η οποία στέρησε από την Ελλάδα την τελευταία της ευκαιρία να ακολουθήσει τις τρομερές μεταπολεμικές εξελίξεις στο πλαίσιο των τεχνών. Επικράτησε το απόλυτο τίποτα του πατριωτικού-φασιστικού σωβινισμού του καλαματιανού.
Η δεύτερη ήταν η αριστερή αφήγηση της Μεταπολίτευσης που προσπάθησε να εξαφανίσει, πλασάροντας ετεροχρονισμένα καλλιτεχνικά πρότυπα, την πρόοδο των μέσων των 60's, (μια πρόοδος που βασίστηκε στις επαφές με το εξωτερικό σε μια χώρα που με πολύ αργό ρυθμό έβγαινε από τον Εμφύλιο), η οποία καθρεφτιζόταν και στην κινητικότητα της νεολαίας. Η τέχνη που επέβαλε η αριστερά ήταν αγέλαστη, χωρίς χιούμορ, στρατευμένη μέχρι τα μπούνια και γεμάτη αγκυλώσεις σοβαροφάνειας και επεξηγηματικών ψεμμάτων.
Σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να ιδωθεί το Φορτηγό. Όχι πως ξεφεύγει εντελώς από τις παραπάνω περιγραφές. Ούτε και μιλάμε για ένα άλμπουμ παντελώς πρωτοποριακό και φρέσκο. Οι εντονότατες επιρροές, για παράδειγμα, από τον Bob Dylan βγάζουν μάτι. Αλλά εδώ αναφερόμαστε στο ελληνικό πολιτιστικό γίγνεσθαι. Το σχήμα κιθάρα και τραγούδι με μια φωνή νεανική μεν γεμάτη με την τραχύτητα μια δύσκολης εποχής δε, αποτελούσε τότε ένα προωθημένο καλλιτεχνικό σύνορο.
Άλλωστε στην κινούμενη άμμο των στενών ορίων που επέβαλε η λογοκρισία της εποχής, ο Σαββόπουλος φτάνει στα άκρα τον πολιτικό του λόγο. Δεν είχαν να του πουν κάτι τα ζαχαρωμένα τραγούδια άλλων. Ούτε οι έρωτες. Η περίοδος απαιτούσε λόγο πολιτικό και το Φορτηγό τον παρέχει στο έπακρο.Το Βιετνάμ, ο ιμπεριαλισμός που σκοτώνει, η αποπνικτική ατμόσφαιρα μιας κοινωνίας χωρισμένης στα δύο υπό την απειλή ενός πανταχού παρόντος φασισμού, ο συντηρητισμός και η διαπόμπευση όσων σκέφτονταν, εμφανίζονταν και έπρατταν διαφορετικά. Όλα τα παραπάνω απασχολούν το Φορτηγό, άλλοτε φανερά, άλλοτε κρυμμένα σε αιχμές. Από τον τρόπο που χτυπά τις χορδές μέχρι την εκφορά του λόγου, το Φορτηγό βουλιάζει από θυμό. Αυτό το θυμό που σε πνίγει αλλά συνεχίζεις να τον εκφράζεις μέσα από τα δόντια σου γνωρίζοντας πως αν τον φωνάξεις οι συνέπειες θα'ναι εξαιρετικά οδυνηρές.
Το Φορτηγό άπαξ και κυκλοφόρησε, εισήγαγε στην ελληνική μουσική πραγματικότητα ένα σχήμα που μόνο το πρωτοποριακό ρεμπέτικο του Μεσοπολέμου ακολούθησε, αυτό του singer-songwriter. Μουσικά αποτελούσε μια αρκετά προωθημένη πραγματικότητα αναλογιζόμενοι πως ζούμε στη χώρα όπου ο τραγουδιστής μπορεί να είναι πάμπλουτος και ο συνθέτης άγνωστος.
Δεν γνωρίζω τα εμπόδια που μπορεί να πρόβαλε η λογοκρισία στο άλμπουμ και το ρόλο που έπαιξε η Lyra (και ο ίδιος ο Φαληρέας) στο να κυκλοφορήσει τελικά αυτό το άλμπουμ στο εμπόριο. Σίγουρα, όμως, οι θεματικές, η σκληρή κριτική του και το συναίσθημα που σου δημιουργεί δεν το μετέτρεπαν σε ένα εύπεπτο άκουσμα. Απεναντίας αποτελεί μια χαμηλών τόνων ηχητική επίθεση από την αρχή μέχρι το τέλος της μικρής του διάρκειας. Η πραγματικότητα του είναι αυτή της αναγκαιότητας. Ο μουσικός βρίσκεται στη θέση της απόλυτης ανάγκης να τα βγάλει από μέσα του, να μιλήσει χωρίς να φοβάται τις συνέπειες.
Το Φορτηγό συμβαδίζει και πορεύεται παράλληλα με τις απαιτήσεις της αντικουλτούρας της εποχής, οριοθετώντας το πολιτικό τραγούδι στα ελληνικά, αλλά και τις ανάγκες της τότε νεολαίας. Κάποιες από αυτές τις δημιούργησε κιόλας σε καλλιτεχνικό επίπεδο. Δεν θα μπορούσε να λείπει από εδώ επειδή ο δημιουργός του είναι αυτός που είναι εδώ και πολλά χρόνια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου