Τετάρτη 3 Αυγούστου 2016

Αντικουλτούρα // 1966-68 Μέρος Τρίτο : Η Οδύσσεια του Διαστήματος

Κύριο μέλημα της αντικουλτούρας είναι να εξαγγείλει έναν νέο ουρανό και μια νέα γη τόσο απέραντα, τόσο θαυμαστά ώστε οι άμετρες αξιώσεις της τεχνικής εμπειρογνωμοσύνης να εξαναγκαστούν σε οπισθοχώρηση, περιοριζόμενες σε μια δευτερεύουσα και περιθωριακή θέση στη ζωή των ανθρώπων"

Theodore Roszak "Η  γέννηση της αντί-κουλτούρας" (Εκδ. Futura)

Η αντικουλτούρα που γεννήθηκε αμέσως μετά τον B'  Παγκόσμιο Πόλεμο περνώντας μέσα από διάφορα στάδια εξέλιξης και με διαφορετικές διαδικασίες σε κάθε μορφή τέχνης, βρήκε την κορύφωση της στη δεκαετία του '60 και, μέσω της παντελώς υποκειμενικής μου γνώσης, στην τριετία που αναφέρει ο τίτλος. Οι αριθμοί και ο τρόπος που διαχωρίζουν και κατατέμνουν την καθημερινότητα των ζωών μας αποτελούν μια απλή καταγραφή για τη μνήμη. Τίποτα παραπάνω. Δεν είναι γεγονότα από μόνοι τους. Επιθυμώ να θυμηθώ κάποια σημαντικά απομεινάρια της αντίκουλτούρας στις τέχνες μέσα σε αυτή την τριετία.





Ξεκινώντας από το αυτονόητο, είναι πολύ δύσκολο να γράψεις για αυτή τη δημιουργία. Ένα φιλμ, το σενάριο του οποίου συνέγραψε ο μεγάλος οραματιστής του σινεμά Στάνλεϊ Κιούμπρικ μαζί με τον Άρθουρ Κλαρκ, που βρίθει συμβολισμών και που κατάφερε, μέσα στην (κάλλι)τεχνική αρτιότητα του να προλογίσει την κατάκτηση της Σελήνης (πόσο σπουδαίο γεγονός για να αφήνεται βορρά στις λεγόμενες νίκες του καπιταλισμού) ένα χρόνο μετά. Και όμως αυτή η avant-garde ταινία υψηλής αισθητικής έγινε μονομιάς πολύ δημοφιλής στην κοχλάζουσα νεολαία της εποχής, η οποία στις εικόνες της ανακάλυψε πολλά περισσότερα από μια απλά πολύ καλή sci-fi ταινία.
O συνδυασμός μουσικής και εικόνας, από το εναρκτήριο όσο και στο κλείσιμο Also sprach Zarathustra του Γιόχαν Στράους μέχρι τις καταπληκτικές επιλογές (του ίδιου του Κιούμπρικ) κομματιών του μεγάλου Γκιόργκι Λίγκετι αλλά και του Αράμ Χατσατουριάν, δημιουργούν μια ολιστική σύνθεση που σε καθηλώνει και δημιουργεί τη μαγεία των πρώτων ημερών του βωβού κινηματογράφου. Το παλιό και το νέο συμπυκνώνονται στα 142 λεπτά που διαρκεί η ταινία, ενώ ο ίδιος ο Κιούμπρικ εδραιώνεται σαν ένας από τους πρώτους πρωτοπόρους του μοντέρνου κινηματογράφου.
Όπως ο Ντζίγκα Βέρτοφ δεκαετίες πριν χρησιμοποιούσε τις ασπρόμαυρες εικόνες για να κοιτάξει και να περιγράψει το επαναστατημένο μέλλον της ανθρωπότητας, έτσι και ο Κιούμπρικ μετατρέπει το χρώμα ως το κλειδί-εξάγγελο της νέας εποχής, του σινεμά ως ανεξάρτητης τέχνης αλλά και της ζωής, και να συνδέσει τις άρρητες παραστάσεις της φαντασίας μας σε μια ριζοσπαστική φαντασμαγορία διαφορετικότητας και συμβολισμών.
Έτσι, όχι όμως ξαφνικά αλλά όχι και από το πουθενά, η αντικουλτούρα αποκτά προεκτάσεις, όπως στη συμβολική σκηνή με τη στήλη, που παραπέμπουν σε θρησκευτικούς συμβολισμούς αλλά και κριτικής της έλευσης μιας ανώτερης εξουσίας η οποία, όπως κάθε εξουσία, διακόπτει την αλληλουχία μιας εποχής ισότητας σε έναν χωρίς εξουσίες πλανήτη.
Η Οδύσσεια του Διαστήματος είναι ένα πλούσιο σύμπαν στοχασμών σε ζητήματα όπως η χρήση της ευφυίας και της τεχνικής για τον εξουσιασμό, την κυριαρχία και την καταστροφή, μια καλλιτεχνική δημιουργία που βασίζεται στην εικόνα και το συνδυασμό της με τον ήχο και όχι στην πλοκή η οποία με τη φαντασμαγορική εικονογραφία της εγκλωβίζει το μάτι και τη φαντασία και, ουσιαστικά, προλογίζει τη μετέπειτα εποχή των οπτικών εφέ στον κινηματογράφο.
Μίλησα λίγο πιο πάνω για πλοκή και της απουσία αυτής, αλλά ο Κιούμπρικ, ως πολύ μεγάλος καταφέρνει ακόμα και αυτή-ως ένα κλείσιμο του ματιού-να την εντάξει στην αφήγηση του μέσα από την πάλη του ανθρώπου-κοσμοναύτη (ναι, προτιμώ να χρησιμοποιώ τον όρο των σοβιετικών...) και του Χαλ, το άγρυπνο μάτι του να αποτελεί τον φρουρό ενός μη ανθρώπινου περιβάλλοντος και την απόδειξη πως η τεχνολογία αποτελεί μέσο εξουσιασμού και ελέγχου με τελικό σκοπό την πλήρη αντικατάσταση του σκεπτόμενου ηθικού ανθρώπου με το εξανδραποδισμένο κακέκτυπο του. Μέσα από αυτή τη μάχη διαγράφεται η διαπάλη εξουσιαστή και εξουσιαζόμενου με τον άνθρωπο να καταφέρνει (στέλνοντας το μήνυμα του πυρήνα της οπτικής του Κιούμπρικ για το μέλλον) να γίνει κύριος της ύπαρξης του.
Αυτό το ταξίδι στο μέλλον αποτελεί τον πυρήνα και την ουσία της Οδύσσειας του Διαστήματος. Ένα ταξίδι, όμως, που θέλει τον άνθρωπο αυτεξούσιο χωρίς κανένα θεό και καμιά εξουσία δίπλα του, συνοδοιπόρο της φύσης και όχι κυρίαρχο της.
Η ύπαρξη-και η πιθανότητα της-εξωγήινης ζωής αποτελεί σωτηρία για τον μαστιζόμενο από το ζόφο της καταστροφής πλανήτη την ίδια ώρα που ο σκηνοθέτης κοιτά με απορία όσους δεν έχουν στραμμένα τα βλέμματα τους εκεί έξω, σε μια ματιά ελπίδας και αλλαγής, αλλά κοιτούν μόνο μέσα τους με μια αυτοκαταστροφική αυτιστική μανία που θα οδηγήσει μόνο στο τίποτα και στο δυστοπικό φόβο. Το μήνυμα προς κάθε εξουσία είναι σαφές.
Οι ανατριχιαστικά όμορφες εικόνες του φιλμ κραυγάζουν πως ο άνθρωπος-ο πλανήτης σε γενίκευση-θα επιβιώσει μόνο μέσα από την παραδοχή της ελάσσονος σημασίας της ύπαρξης του. Κατεβαίνοντας από το βάθρο της ανωτερότητας του, στο πολύ κρίσιμο παρόν του τότε, το 1968, θα μπορέσει να κερδηθεί η μάχη για τη συνέχιση της πορείας προς το άπειρο.
Η διαδρομή αυτή, όπως η πορεία του πρωταγωνιστή σε μια ταχύτητα φωτός μέσα στο χώρο και το χρόνο,θα είναι σκληρή και επίπονη γεμάτη ερωτήματα που απαιτούν απαντήσεις. Αυτές μπορούν να δοθούν (και) από την τέχνη του σινεμά που σε κάθε επίπεδο, συμβολικό και πρακτικό, αντιστέκεται στη συσπείρωση των διαλυτικών δυνάμεων. Η ενότητα ξεκινά από το έμβρυο ως ένα σπερματοζωάριο στη μήτρα και συνεχίζεται στο άπειρο του χρόνου.
Με την Οδύσσεια του Διαστήματος οι προβληματικές της αντικουλτούρας φτάνουν στο καλλιτεχνικό τους απόγειο, στην τελείωση τους.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου