"Κύριο μέλημα της αντικουλτούρας είναι να εξαγγείλει έναν νέο ουρανό και μια νέα γη τόσο απέραντα, τόσο θαυμαστά ώστε οι άμετρες αξιώσεις της τεχνικής εμπειρογνωμοσύνης να εξαναγκαστούν σε οπισθοχώρηση, περιοριζόμενες σε μια δευτερεύουσα και περιθωριακή θέση στη ζωή των ανθρώπων"
Theodore Roszak "Η γέννηση της αντί-κουλτούρας" (Εκδ. Futura)
Η αντικουλτούρα που γεννήθηκε αμέσως μετά τον B' Παγκόσμιο Πόλεμο περνώντας μέσα από διάφορα στάδια εξέλιξης και με διαφορετικές διαδικασίες σε κάθε μορφή τέχνης, βρήκε την κορύφωση της στη δεκαετία του '60 και, μέσω της παντελώς υποκειμενικής μου γνώσης, στην τριετία που αναφέρει ο τίτλος. Οι αριθμοί και ο τρόπος που διαχωρίζουν και κατατέμνουν την καθημερινότητα των ζωών μας αποτελούν μια απλή καταγραφή για τη μνήμη. Τίποτα παραπάνω. Δεν είναι γεγονότα από μόνοι τους. Επιθυμώ να θυμηθώ κάποια σημαντικά απομεινάρια της αντίκουλτούρας στις τέχνες μέσα σε αυτή την τριετία.
Γράφοντας για τον Steve Reich είναι εξαιρετικά δύσκολο να μην αναφερθείς στην με τόσο κόπο προσπάθεια του να προστατέψει το καλλιτεχνικό του όνομα από τις αβαρίες της παντός είδους πολιτικοποίησης. Πιθανότατα ο ίδιος είναι ο λιγότερο πολιτικοποιημένος καλλιτέχνης σε αυτή τη σειρά κειμένων που επιθυμώ να γράψω. Το ζήτημα της στράτευσης στην τέχνη είναι σαφές και το έχω αντιμετωπίσει ξανά από αυτό εδώ το αρρωστημένα υποκειμενικό blog. Την απορρίπτω μετά βδελυγμίας.
Η πολιτικοποίηση, όμως, είτε με μια λανθάνουσα αριστοτελική οπτική, είτε με τη σαφώς πιο σύγχρονη λογική του καλλιτέχνη γεμάτου ευαισθησίες για την καθημερινότητα και τα πεπραγμένα της, είναι κάτι άλλο.
Όταν μιλάμε για τα παραπάνω, περισσότερο επικεντρωνόμαστε στο τι δεν θέλουμε να είναι ο καλλιτέχνης: αποκομμένος από την πραγματικότητα, εγωπαθής, φορέας ελιτισμού και μέσο προπαγάνδισης από την κυριαρχία. Και κάτι απ' όλα αυτά ο Steve Reich δεν ήταν ποτέ.
Τα έργα στα οποία επικεντρώνομαι σε αυτές τις γραμμές, το Come Out (1966) και το Piano Phase (1967) ξεκάθαρα βάζουν δύο ειδών δυσκολίες στο τραπέζι της συζήτησης. Η πρώτη είναι, φυσικά, πως ένας καλλιτέχνης που δεν έδινε σημασία στις πολιτικές προεκτάσεις της τέχνης του, παράγει δύο τόσο πολιτικά έργα, ιδιαίτερα το πρώτο. Η δεύτερη, η οποία στο δικό μου μυαλό αποτελεί και απάντηση στην πρώτη, αφορά τις περιδινήσεις της εποχής και πως αυτές, ξεκάθαρα ή υποδόρια, εμπλέκονται στο έργο ενός καλλιτέχνη που θέλοντας και μη, είναι κοινωνός της εποχής του, ευαίσθητος συνοδοιπόρος της κοινωνίας που ζει μέσα της.
Τα δύο αυτά έργα αποκρυσταλλώνουν την ιδιαίτερη δυναμική εκείνων των χρόνων και τον απροκάλυπτο δυισμό της. Μέσω του Come Out έχουμε την καταγγελία. Ξεκάθαρη όσο και σαφέστατη θέση. Μέσω του Piano Phase ακολουθείται μια διαδικασία (τόσο έντονη τότε) αναχώρησης, μια απομάκρυνση από την πραγματικότητα που πληγώνει την ηθική μας και πολτοποιεί την κοινή λογική. Και τα δύο διέπονται από την παμπάλαια αρχή της επαναληπτικότητας προλειαίνοντας, με τις λούπες τους,το έδαφος για το hip-hop μπόλικα χρόνια πριν. Για τον Reich το Come Out αποτελούσε τη συνέχεια του συγκλονιστικού-και τόσο μπροστά από την εποχή του-It's Gonna Rain παράγοντας το διδυμάκι του προηγούμενου. Ακόμη και ο ίδιος να ερχόταν διαβεβαιώνοντας με πως κανένα από τα δύο δεν αποτελεί ξεκάθαρη πολιτική δήλωση, δεν θα τον πίστευα. Γιατί εδώ δεν έχουμε απλά ένα υπονοούμενο, ένα κλείσιμο ματιού, αλλά μια κραυγή. Απόγνωσης, θυμού ή αποστροφής, δεν ξέρω.Πάντως είναι εκκωφαντική.
Καθόλου τυχαία, ένα χρόνο μετά, στο Piano Phase η αντικουλτούρα ως υφολογικό εργαλείο συναντά τις trance λογικές της Ανατολής φτιάχνοντας το απόλυτο εργαλείο φευγιού και αντίδρασης. Μόνο που τώρα τα όπλα δεν είναι τα σιτάρ και τα τάμπλα αλλά το πιάνο, λουπαρισμένο όσο δεν πάει. Μπορώ να κατανοήσω τον οποιονδήποτε που του φαίνεται απλοϊκή αυτή η λογική. Τον οικτίρω κιόλας γιατί δεν αφήνεται στο ψυχεδελικό ταξίδι (αχ, πίστεψε με, δεν το εννοώ όπως οι εναλλακτικοί) που αυτή υπονοεί και φέρνει εις πέρας.
Μπαίνοντας και εγώ στο παιχνίδι της επανάληψης,δεν υπάρχει επιχειρηματολογία ικανή να με πείσει πως αυτά τα δύο έργα δεν είναι μέρος μιας ευρύτερης σκέψης. Μιας παραγωγικής οργής, ενός ψαξίματος που εκείνη η κρίσιμη εποχή, ως λίπασμα, έφερε ως αποτέλεσμα να παραγάγει σοκαριστικά έργα εσωτερικών διεργασιών που εξελίσσονταν, ως άλλες αλυσιδωτές αντιδράσεις, σε εκρήξεις εξωτερικού χώρου.
Τι περισσότερο πολιτικό από αυτό;
Theodore Roszak "Η γέννηση της αντί-κουλτούρας" (Εκδ. Futura)
Η αντικουλτούρα που γεννήθηκε αμέσως μετά τον B' Παγκόσμιο Πόλεμο περνώντας μέσα από διάφορα στάδια εξέλιξης και με διαφορετικές διαδικασίες σε κάθε μορφή τέχνης, βρήκε την κορύφωση της στη δεκαετία του '60 και, μέσω της παντελώς υποκειμενικής μου γνώσης, στην τριετία που αναφέρει ο τίτλος. Οι αριθμοί και ο τρόπος που διαχωρίζουν και κατατέμνουν την καθημερινότητα των ζωών μας αποτελούν μια απλή καταγραφή για τη μνήμη. Τίποτα παραπάνω. Δεν είναι γεγονότα από μόνοι τους. Επιθυμώ να θυμηθώ κάποια σημαντικά απομεινάρια της αντίκουλτούρας στις τέχνες μέσα σε αυτή την τριετία.
Γράφοντας για τον Steve Reich είναι εξαιρετικά δύσκολο να μην αναφερθείς στην με τόσο κόπο προσπάθεια του να προστατέψει το καλλιτεχνικό του όνομα από τις αβαρίες της παντός είδους πολιτικοποίησης. Πιθανότατα ο ίδιος είναι ο λιγότερο πολιτικοποιημένος καλλιτέχνης σε αυτή τη σειρά κειμένων που επιθυμώ να γράψω. Το ζήτημα της στράτευσης στην τέχνη είναι σαφές και το έχω αντιμετωπίσει ξανά από αυτό εδώ το αρρωστημένα υποκειμενικό blog. Την απορρίπτω μετά βδελυγμίας.
Η πολιτικοποίηση, όμως, είτε με μια λανθάνουσα αριστοτελική οπτική, είτε με τη σαφώς πιο σύγχρονη λογική του καλλιτέχνη γεμάτου ευαισθησίες για την καθημερινότητα και τα πεπραγμένα της, είναι κάτι άλλο.
Όταν μιλάμε για τα παραπάνω, περισσότερο επικεντρωνόμαστε στο τι δεν θέλουμε να είναι ο καλλιτέχνης: αποκομμένος από την πραγματικότητα, εγωπαθής, φορέας ελιτισμού και μέσο προπαγάνδισης από την κυριαρχία. Και κάτι απ' όλα αυτά ο Steve Reich δεν ήταν ποτέ.
Τα έργα στα οποία επικεντρώνομαι σε αυτές τις γραμμές, το Come Out (1966) και το Piano Phase (1967) ξεκάθαρα βάζουν δύο ειδών δυσκολίες στο τραπέζι της συζήτησης. Η πρώτη είναι, φυσικά, πως ένας καλλιτέχνης που δεν έδινε σημασία στις πολιτικές προεκτάσεις της τέχνης του, παράγει δύο τόσο πολιτικά έργα, ιδιαίτερα το πρώτο. Η δεύτερη, η οποία στο δικό μου μυαλό αποτελεί και απάντηση στην πρώτη, αφορά τις περιδινήσεις της εποχής και πως αυτές, ξεκάθαρα ή υποδόρια, εμπλέκονται στο έργο ενός καλλιτέχνη που θέλοντας και μη, είναι κοινωνός της εποχής του, ευαίσθητος συνοδοιπόρος της κοινωνίας που ζει μέσα της.
Τα δύο αυτά έργα αποκρυσταλλώνουν την ιδιαίτερη δυναμική εκείνων των χρόνων και τον απροκάλυπτο δυισμό της. Μέσω του Come Out έχουμε την καταγγελία. Ξεκάθαρη όσο και σαφέστατη θέση. Μέσω του Piano Phase ακολουθείται μια διαδικασία (τόσο έντονη τότε) αναχώρησης, μια απομάκρυνση από την πραγματικότητα που πληγώνει την ηθική μας και πολτοποιεί την κοινή λογική. Και τα δύο διέπονται από την παμπάλαια αρχή της επαναληπτικότητας προλειαίνοντας, με τις λούπες τους,το έδαφος για το hip-hop μπόλικα χρόνια πριν. Για τον Reich το Come Out αποτελούσε τη συνέχεια του συγκλονιστικού-και τόσο μπροστά από την εποχή του-It's Gonna Rain παράγοντας το διδυμάκι του προηγούμενου. Ακόμη και ο ίδιος να ερχόταν διαβεβαιώνοντας με πως κανένα από τα δύο δεν αποτελεί ξεκάθαρη πολιτική δήλωση, δεν θα τον πίστευα. Γιατί εδώ δεν έχουμε απλά ένα υπονοούμενο, ένα κλείσιμο ματιού, αλλά μια κραυγή. Απόγνωσης, θυμού ή αποστροφής, δεν ξέρω.Πάντως είναι εκκωφαντική.
Καθόλου τυχαία, ένα χρόνο μετά, στο Piano Phase η αντικουλτούρα ως υφολογικό εργαλείο συναντά τις trance λογικές της Ανατολής φτιάχνοντας το απόλυτο εργαλείο φευγιού και αντίδρασης. Μόνο που τώρα τα όπλα δεν είναι τα σιτάρ και τα τάμπλα αλλά το πιάνο, λουπαρισμένο όσο δεν πάει. Μπορώ να κατανοήσω τον οποιονδήποτε που του φαίνεται απλοϊκή αυτή η λογική. Τον οικτίρω κιόλας γιατί δεν αφήνεται στο ψυχεδελικό ταξίδι (αχ, πίστεψε με, δεν το εννοώ όπως οι εναλλακτικοί) που αυτή υπονοεί και φέρνει εις πέρας.
Μπαίνοντας και εγώ στο παιχνίδι της επανάληψης,δεν υπάρχει επιχειρηματολογία ικανή να με πείσει πως αυτά τα δύο έργα δεν είναι μέρος μιας ευρύτερης σκέψης. Μιας παραγωγικής οργής, ενός ψαξίματος που εκείνη η κρίσιμη εποχή, ως λίπασμα, έφερε ως αποτέλεσμα να παραγάγει σοκαριστικά έργα εσωτερικών διεργασιών που εξελίσσονταν, ως άλλες αλυσιδωτές αντιδράσεις, σε εκρήξεις εξωτερικού χώρου.
Τι περισσότερο πολιτικό από αυτό;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου